سازمان داعش
بحران سنی و نبرد بر سر جهادگرایی جهادی
حسن ابو هنیه و محمد ابو رمان
ترجمه حسن بشیر و محمدحسین میرفخرایی
انتشارات دانشگاه امام صادق
کتابی در تاریخ شکل‌گیری داعش. نویسندگان روند سازمانی تشکیل داعش، بخصوص ارتباط گروه‌های جهادگر سلفی به‌ویژه سه گروه القاعده، جبهه النصره و داعش را بررسی می‌کنند. یکی از محورهای اصلی کتاب شرح و تحلیل اختلاف القاعده و دولت اسلامی عراق و شام (داعش) است.
از رهگذر شرح این اختلاف‌نظرها، نویسندگان گزارشی از عقاید و ایدئولوژی و استراتژی‌های هر یک از این سازمان‌ها به دست می‌دهند و کتاب‌ها و مراجع فکری این گروه‌ها را معرفی می‌کنند.
نویسندگان همچنین نظراتی درباره عوامل و زمینه‌های ظهور این سازمان‌ها دارند.
با خواندن این کتاب اطلاعات نسبتا کاملی از تاریخچه گروه‌های جهادگرای سلفی اخیر و دولت اسلامی عراق و شام (داعش) به دست می‌آورید و با نظریه‌پردازان اصلی این جریانات و افکارشان آشنا می‌شوید.
در ادامه سعی می‌کنم خلاصه‌ای از محورهای اصلی کتاب بنویسم:
عراق، آزادی شیعه و ظهور داعش
نویسندگان کتاب تقریبا در سراسر کتاب بر جنبه واکنشی ظهور جریان جهادگرای ضد شیعی تاکید می‌کنند. به این معنا که گسترش جریان جهادی ضد شیعی نتیجه سرخوردگی سنی‌های عراق از فعالیت سیاسی بود. با گسترش نفوذ ایران در عراق، که آمریکا هم از آن حمایت میکرد، و کنارگذاشته شدن سنی‌ها از عرصه سیاسی عراق، احساسات هویت‌گرایانه سنی تشدید شد. به نظر نویسندگان جذب اهل سنت عراق در سیاست هیچ‌گاه به طور جدی پی‌گیری نشد و این به پایداری جهادگرایی ضد شیعه در عراق کمک کرد. این همان شرایطی است که نویسندگان از آن با عنوان بحران سنی یاد می‌کنند.
داعش از کجا آمد
داعش از دل این تغییرات شکل گرفت: در ابتدا ابو مصعب الزرقاوی گروهی در عراق تشکیل داد به نام توحید و جهاد. پس از مدتی این گروه با ائتلاف با القاعده، تبدیل به شاخه القاعده عراق شد. دولت اسلامی عراق از دل القاعده عراق سر برآورد. دولت اسلامی که میل به هضم دیگر گروه‌ها به داخل خود داشت، پس از مدتی وارد سوریه شد و اعلام کرد که جبهه النصره به دولت اسلامی پیوسته و دولت اسلامی عراق و شام تشکیل شده است. جهبه النصره که شاخه سوری القاعده بود چنین ادغامی را نپذیرفت. القاعده مرکزی هم داعش را تایید نکرد و از آنها خواست که تنها در عراق فعالیت کنند. اختلافات تنها در مسائل سازمانی و ریاست جهادگران نبود. ریشه‌هایی در استراتژی‌ها و عقاید داشت.
اختلاف داعش با القاعده
تاریخی که این کتاب از جهادگرایی روایت می‌کند از دودستگی در اخوان المسلین در دهه شصت میلادی آغاز می‌شود. شاخه‌ای از اخوان المسلمین به رهبری سید قطب که جهاد و جنگ با دولت‌های مستقر در کشورهای اسلامی را راهبرد خود می‌دانستند، پدران جهادگرایان بعدی بودند. سید قطب دولت‌های دست‌نشانده در کشورهای اسلامی را (به دلیل دنباله‌روی از ایدئولوژی‌های غربی) حکومت‌های جاهلی و کافر می‌دانست. هدف این جهادگرایان برپایی دولت اسلامی بود. نسل بعدی جهادگرایان (دهه هشتاد و نود میلادی) بر مبارزه در میدان جهانی با دشمن خارجی یعنی شوروی و سپس آمریکا تاکید می‌کردند. نماینده این نسل، جهادگران افغانستان و القاعده بودند. نسل پس از آنها در عراق با گروه ابو مصعب الزرقاوی سر برآوردند. اینان بر مبارزه با دشمن نزدیک تاکید می‌کردند و فرقه‌گرا بودند و با تاثیر پذیری از نوشته‌های کسانی مانند ابوعبدالله المهاجر یا ابوبکر الناجی خشونت زیاد در مبارزات را توجیه می‌کردند.
در واکنش به گسترش قدرت شیعیان در عراق، الزرقاوی آنان را همکاران دشمن کافر (آمریکا) معرفی میکرد. رویه‌ای که دولت اسلامی عراق و شام نیز دنبال کرد. بسیاری از سنی‌ها به این رویه اعتراض کردند و حتی گروهی از شخصیت‌های سلفی جهادگرا به هدف گرفتن عموم شیعه توسط داعش اعتراض کردند.
القاعده در زمان اسامه بن لادن اختلافش را با زرقاوی و دولت اسلامی پنهان میکرد اما در زمان الظواهری و هنگامی که داعش وارد سوریه شد اختلافات بالا گرفت. القاعده تاکید کرد که فرقه‌های مسلمان از جمله شیعیان هدف مبارزه نیستند و اعلام کرد که دیگر هیچ ارتباطی با داعش ندارد. کار از جنگ در سطح بیانیه‌ها هم بالاتر رفت و به درگیری نظامی داعش با دیگر گروه‌های جهادی و ترور شخصیت‌های آنان کشیده شد.
