تصویر صفحه پایانی نسخه دانشگاه تهران
تحفه جهانبانی رساله‌ای است از میرزا محمد اخباری (م.۱۲۳۲ق.) به زبان فارسی در اصول عقاید که به سال ۱۲۲۱ قمری نوشته شده است. تصحیح این رساله با هدایت استاد گرانمایه رسول جعفریان انجام و در شماره پانزدهم نشریه نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران انتشار یافت و گام نخستی بود برای تحقیق جامع‌تری درباره میرزا محمد اخباری که مشغول آنم.
در مقدمه تصحیح تلاش کردم گزارشی مختصر از عمده مشغولیت‌های فکری میرزا محمد اخباری بر اساس آثارش به دست دهم. میرزا محمد اخباری، به دلیل مجادلاتش با مجتهدان بسیار شهرت دارد و بیشتر آثارش در نفی اصول تفکر اجتهادی است؛ اما در عین حال آثار قابل تاملی در حوزه علوم عقلی بخصوص عرفان نظری دارد و نیز رسالاتی در علوم غریبه و نیز آثاری در فقه و رجال و دیوانی از اشعار فارسی و عربی.
به تازگی مطلع شدم که این رساله در عراق از سوی منشورات دار الحسین نیز منتشر شده است. تاریخ انتشار سال ۱۳۹۷ شمسی درج شده است. من کار بر روی نسخه تحفه جهانبانی را در زمستان ۹۷ آغاز کردم و در آن زمان نشانی از این چاپ نیافتم.
تصحیح مزبور (منشورات دارالحسین) بر اساس دو نسخه از کتابخانه مجلس صورت گرفته است. نسخه اول شماره ۲۸۳۴ است و نسخه دوم با شماره ۱/۱۵۸۲۱ معرفی شده است. این نسخه را نیافتم. شاید شماره نسخه به اشتباه درج شده باشد چرا که نسخه شماره ۱۵۸۲۱ کتابخانه مجلس کتاب دیگری است.(نک:فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مجلس ج۴۴، ص۸۲) با اینکه تصویر ابتدا و انتهای چند نسخه در صفحات آغازین کتاب آورده شده اما تصویر نسخه ۱۵۸۲۱ درج نشده است.
من نسخه‌های بیشتری از رساله را در مقدمه رساله شناسانده‌ام و اساس کار را بر نسخه‌ای ازکتابخانه دانشگاه تهران گذاشتم و دلیل انتخاب آن را توضیح دادم و این نسخه را با دو نسخه دیگر که دقیق‌ترین نسخه‌های موجود از رساله تحفه جهانبانی اند مقابله کردم.
فارغ از کیفیت مقدمه‌ها، چون نسخه‌های اساس متفاوت بوده بین دو چاپ اختلافاتی وجود دارد. برخی اختلافات هم ناشی از اختلاف در خوانش و تقطیع جملات است که در برخی از بخش‌های دشوار متن گریزی از آن نیست. متاسفانه در هر دو چاپ اشتباهات تایپی راه یافته است.
لینک دانلود هر دو تصحیح تقدیم می‌شود:
